NHỚ ANH TRIỆU LAM CHÂU

           (Triệu Lam Châu 1952-2018)

Tôi từng nghe tiếng anh cũng đã khá lâu, rằng có anh Triệu Lam Châu là thầy giáo dậy ở trường Cao đẳng Công nghiệp Tuy Hòa Phú Yên là một người tài hoa vừa dạy giỏi lại vừa sáng tác hàng trăm bài thơ, bài hát. Độc đáo nhất là anh sáng tác và dịch xuôi, dịch ngược một cách nhuần nhuyễn ba thứ tiếng là tiếng Việt, tiếng Nga và tiếng Tày - Nùng. Theo như một bài báo (đã khá lâu rồi) viết rằng anh đã kéo các nhà thơ nổi tiếng của Nga như Exenhin, Pushkin, Gamzatov...về với núi rừng Việt Bắc. Nhưng tôi cũng chưa một lần được đọc thơ anh. Nhờ Facebook, gần hai năm nay tôi may mắn kết bạn được với anh, và từ đó những bài thơ, bình thơ sâu sắc của anh, những bài hát trữ tình về quê hương của anh như “Vầng trăng Nà Pẳng”, “Gánh nước Ban Mai”, “Ánh sao chiều trên Khau Mjả”...thỉnh thoảng lại vang lên trong trong căn phòng của tôi những khi vui cũng như những lúc buồn. Và rồi sự hiện diện của anh như một phần không thể thiếu trong cuộc sống tinh thần của tôi mỗi khi vào trang Facebook. Vậy mà tin đâu như sét đánh ngang tai, chiều ngày 9-1-2018 trái tim đầy yêu thương của anh đã ngừng đập khi anh mới 66 tuổi. Thật xót xa cho gia đình và cộng đồng các dân tộc miền núi. Hình ảnh anh một người đàn ông có đôi mắt sáng, tràn đầy nghị lực, lẫn sự nghiêm túc, chuyên cần, chu đáo trong mọi công việc mãi in trong tâm trí tôi.

Tình cờ thế nào mà trên thực tế tôi lại có rất nhiều mối tơ duyên với anh: Anh và tôi cùng học ở trường Chuyên toán Cao Bằng, anh khóa 3 tôi khóa 6; Anh trai Triệu Tường Duy, cũng là một người làm thơ nổi tiếng ở Cao Bằng từng công tác ở Sở Thủy Lợi Cao Bằng với chị gái của tôi; Anh Triệu Văn Bỉnh đại tá quân đội là láng giềng thân thiện nhiều năm khi tôi ở khu Nghĩa Tân, Hà Nội; Em trai Triệu Thế Mẫn của anh học cùng trường, dưới tôi một khóa và đặc biệt hơn nữa chồng cháu gái con chị tôi lại là anh trai con dâu của Anh. Hôm biết chuyện này Anh mừng lắm mời chị gái, gia đình cháu gái tôi đến nhà mới của anh ở Cao Bằng chiêu đãi và hẹn sẽ về Thạch An nhận họ hàng (cháu gái tôi cũng họ Triệu).

Tôi rất thích đọc thơ, nhưng làm thơ thì rất hạn chế, chỉ thi thoảng cảm hứng lắm mới viết một bài gọi là nghiệp dư, quê kệch. Tuy vậy cũng đôi lần được anh khen động viên, góp ý cũng có. Kỷ niệm sâu săc nhất có lẽ là vào hồi tháng 9-2016, tình cờ nghe được bài Dá Hai “Trăng Sáng Nhớ Bạn” phổ thơ của cụ Vương Hùng, do ca sỹ Thu Hà trình bày, bài hát thật trữ tình, say đắm, man mác buồn... đã gieo vào trong tôi bao cảm xúc dâng trào, và không hiểu sao tôi lại liên tưởng đến bài hát quan họ Bắc Ninh “Vào Chùa” mà Thanh Hằng thể hiện. 

Dá hai - Trắng sáng nhớ bạn

Rồi tôi đã quyết định phỏng dịch sang tiếng Việt lời bài hát, và không gọt dũa gì đã vội post lên facebook, với tâm niệm là để cho mọi người có thể hiểu được ý tứ bài hát. Ngay lập tức nhiều người hưởng ứng và say sưa bình phẩm về bài hát, anh Châu phấn khởi ví đó như một cuộc HỘI THẢO văn học rất bổ ích. Tôi cũng đề nghị nhà thơ Nang Nguyen sắp xếp lại bản dịch của mình cho hay hơn. Hôm sau (13-9-2016) anh Triệu Lam Châu vào cuộc và có một bản dịch tuyệt vời. Anh còn phân tích tỉ mỷ cặn kẽ mọi ý tứ bài thơ.

Tôi xin lược post lại nội dung “HỘI THẢO” đó dưới đây:

“Triệu Lam Chau 14 Tháng 9 2016

MỘT BÀI THƠ TÀY – NÙNG RẤT HAY!

Mấy hôm nay bạn bè Tày – Nùng xôn xao bàn luận về một bài thơ Tày – Nùng hát theo điệu Dá hai rất hay. Ca sĩ Thu Hà, giọng ca vàng của Cao Bằng hát bài này chinh phục mọi tấm lòng yêu văn hoá Tày – Nùng. (Nhìn trăng nhớ bạn). Nguyên bản thơ tiếng Tày - Nùng của Vương Hùng:

TRĂNG SÁNG NHỚ ANH (Dá hai)

Bjooc phông...rủng...quang...

Slip hả hai tốc,...

Slip hốc...hai khoen...

Nin hai nhằng hăn nả bươn pày, nin nỉ kha lỏ quây nàn phung!...

Dú xẩư chăn hăn đây cả rại,

Dịt pây quây dịt chứ.

Roong rầu bặng tôi thu riếu kha, thu tốc nhằng đáy xa mà pô...

Quây có cả rại, noọng mí lùm!

Rụ có nhằng nin thâng noọng bấu nỏ!

Khuồng rửa nhặp đây, mí đảy nủng!

Hai slo nhằng rủng quá lặm khau.

Hai khẳm ríp chết kin mẻ pết...

Thang xàn quẹng xich, noọng vạ ngàu!...

Nhỉ ết hai nhằng tẻo pây Chu,

Gụt gù noọng tặt thua nòn đắc.

Phăn hăn có noọng chứ điếp lai, hai chỏi khảu pha rườn rủng xoác !...

Bjooc phông...rủng...quang...

Bản dịch nghĩa của DeGio QuyDon:

TRĂNG SÁNG NHỚ ANH

Hoa nở…

Sáng ngời…

Mười rằm trăng náu

Mười sáu trăng treo.

Nhớ trăng còn thấy mặt đôi lần

Nhớ anh – con đường xa khó gặp.

Ở gần thấy tuyệt làm sao

Vừa thoắt đi xa liền nhớ…

Hai ta như đôi đũa thiếu mất một chiếc

Đũa mất còn có thể tìm về bù vào…

Xa anh thật rồi, em không quên!

Liệu rằng anh có còn nhớ em không nhỉ?

Tấm áo khâu xong, không được mặc!

Trăng mồng còn chiếu sáng phía sau núi.

Trăng đêm 17 ăn hết con vịt rồi…

Trên sàn quạnh vắng,

Em với bóng.

Hai mốt trăng lại còn đi Chu

Mệt mỏi, em đặt lưng xuống giường rồi ngủ thiếp đi.

Nằm mơ thấy anh, em nhớ thương anh vô cùng

Ánh trăng chiếu vào phên nhà vằng vặc.

Hoa nở…

Sáng ngời…

Bản dịch thơ của Triệu Lam Châu:

TRĂNG SÁNG NHỚ ANH

Hoa đơn nở sáng bên trời

Rằm tròn, mười sáu lẻ ngời trăng treo…

Nhớ trăng, gặp vẻ yêu kiều

Nhớ anh, cách biệt phiêu diêu ngàn trùng.

Gần nhau ấm nỗi tương phùng

Thoắt xa… niềm nhớ cháy bùng núi non.

Đũa đôi… thiếu một chiếc giòn

Tìm ngay chiếc khác… nhưng còn đôi ta?

Nhớ hoài anh ở nơi xa

Liệu anh có nhớ nẻo nhà đây không?

Chưa ai mặc, áo khâu xong

Phía sau núi sáng trăng mồng chơi vơi.

Trăng mười bảy, ăn vịt rồi… ⁽¹⁾

Mình en sàn vắng, lẻ loi bóng mình.

Đi Chu hai mốt trăng tìm…⁽²⁾

Mệt nhoài, khẽ ngả lưng im giấc nàng.

Trong mơ em đã thấy chàng

Vầng trăng chiếu dọi sáng choang phên nhà.

Sáng ngời… hoa nở… gần xa…

Tuy Hoà, lúc 10 giờ 17’ ngày 13/9/2016, Triệu Lam Châu – Dịch từ nguyên bản tiếng Tày (Có tham khảo bản dịch nghĩa của DeGio QuyDon)

(1) Đêm 17 âm lịch, trăng ăn hết một con vịt rồi mới lên, nên muộn…Một ý thơ độc đáo giàu chất dân gian Tày – Nùng của tác giả.

(2) Chu là thành Phố Long Châu, nằm trên sông Bằng Giang, ngày xưa được coi là một trong những thủ phủ của người Tày – Nùng. Ví dụ có câu: Khẳm nòn chảng pay Chu, rủng mà bó ooc tu. Tức là tối thì bàn nhau hăng lắm, mai đi Long Châu, mai đi Long Châu, nhưng sáng ra còn không bước ra khỏi nhà (Theo Phùng Akio).

TÂM SỰ THÊM CỦA TRIỆU LAM CHÂU

Bản dịch thơ của tôi như trên rồi. Song Triệu Lam Châu vẫn muốn tâm sự thêm để bạn bè Tày – Nùng và đặc biệt những bạn nào chưa am hiểu lắm về phong tục tập quán và văn hoá Tày – Nùng, có điều kiện hiểu thêm nét thần diệu của một bài thơ mang phong cách dân gian vùng cao miền núi phía bắc của Tổ Quốc chúng ta.

Cái thần của bài thơ Trăng sáng nhớ anh của nhà thơ Tày - Nùng Vương Hùng ở Cao Bằng, theo tôi là: Tâm trạng lẻ loi, cô đơn của một cô gái Tày - Nùng ngồi trên sàn vào một đêm trăng giữa mùa hoa nở, nhớ người yêu của mình đang ở phương xa…

Nguyên bản lời thơ tiếng Tày - Nùng rất cô đọng. Bản dịch nghĩa của anh DeGio QuyDon đã lột tả được cái thần của bài thơ và thể hiện được sự kiệm lời của nguyên bản thơ Tày.

Khi dịch bài thơ này sang thể thơ lục bát tiếng Việt, sẽ gặp phải những khó khăn sau đây:

Một là: Bản dịch không thể đảm bảo kiệm lời như trong nguyên bản thơ Tày. Nếu đảm bảo kiệm lời như vậy, thì đành dịch theo thể thơ tự do.

Hai là: Nếu dịch theo thể thơ tự do, theo tôi, thì cái thần thơ Việt giảm đi nhiều lắm. Bởi vì thơ lục bát là tinh hoa của thơ tiếng Việt hàng ngàn năm nay rồi.

Ba là: Không thể dịch kiểu Chữ Tày này ra chữ Kinh kia tương ứng. Mỗi ngôn ngữ có nét độc đáo riêng, nếu dịch chữ của ngôn ngữ này ra chữ của ngôn ngữ kia – nhiều khi sẽ trở thành ngô nghê. Chẳng thế mà người Pháp đã nói rằng Dịch là Diệt…Nói thế cũng hơi cực đoan, nhưng không phải là không có lý!

Bốn là: Do những lý do trên, nên trong trường hợp này: Ta phải dịch “cái thần bài thơ” là chủ yếu.

Tuy Hoà, lúc 12 giờ 11’ chiều 13/9/2016, Triệu Lam Châu
Mời bạn bè đọc thêm hai bài THƠ PHỎNG DỊCH của Phùng Akio và Nguyễn Tuyết Mai:

NHÌN TRĂNG NHỚ BẠN

(Bản dịch của Phùng Akio )

Mùa xuân hoa nở khắp trời

Có em gái bản nhớ người phương xa

Ngày rằm trăng vội đi qua,

Trăng treo mười sáu em càng nhớ anh.

Nhớ trăng đến hẹn trăng lên,

Nhớ anh thiên lý khó nối liền lắm thay,

Anh đi có nhớ những ngày,

Yến oanh bầu bạn vui vầy sớm hôm,

Nay ta xa cách dặm trường,

Sầu dâng khóe mắt, tình vương trong lòng.

Sớm chiều mỏi mắt chờ mong,

Liệu nơi xa ấy anh còn nhớ em?

Hai ta như đôi đũa liền,

Thiếu đi một chiếc liệu còn gì không?

Đũa thiếu thì còn mong kiếm được

Người thiếu người thì biết làm sao?

Áo em khâu đẹp biết bao,

Chỉ tiếc không có người nào mặc cho.

Trăng non đầu núi lại về,

Mười bảy mải rượu trăng lên muộn rồi,

Ánh trăng vằng vặc in soi,

Mình em côi cút lệ rơi nhớ chàng.

Đêm hai mốt trăng càng về muộn,

Vì xót em mải miết đi Chu,

Tìm người quân tử nơi xa,

Bỏ em lẻ bóng la đà dá hai.

Trong mơ em gặp anh rồi,

Anh ơi em nhớ em thương anh nhiều,

Lửa tình có được bấy nhiêu,

Tỉnh ra chỉ thấy bốn bề ánh trăng.

Ngày xuân hoa nở trắng rừng...

Bản dịch của nhà thơ Nang Nguyen (dựa theo Phùng Akio):

Muà xuân hoa nở khắp trời

Biết chăng ở bản mình tôi nhớ chàng

Ngày rằm sao lặn hỡi trăng

Ngắm trăng mười sáu lại càng nhớ anh.

Nhớ trăng đến hẹn treo mành

Nhớ anh, thiên lý nối nhành khó thay

Nhớ bao những tháng những ngày

Chúng mình kề cận, đắng cay vui buồn.

Mà nay xa cách dặm trường,

Sầu dâng khóe mắt, tình thương ngập lòng.

Xa anh em vẫn hằng mong,

Liệu nơi xa ấy có trông em cùng?

Đôi ta như đũa so chung

Thiếu đi một chiếc bít bưng mọi điều

Nhưng lo chi đũa có nhiều

Đôi ta thiếu một người yêu khó tìm.

Áo em khâu đẹp đường kim

Tiếc không ai mặc vừa in thật buồn

Ô kìa đầu núi trăng non

Hôm nay mười bảy trăng tròn muộn soi.

Mình em một bóng im lời

Trăng hai mốt mải về nơi Chu kìa

Giấc say cùng gối đầm đìa

Trong mơ thấy rõ anh vừa về đây.

Giật mình tỉnh dậy sân đầy

Vườn nhà lấp lánh trăng say ánh chàng…”

Một bài viết từ: Phùng Akio.